Uniformea

Gipuzkoako ehungintza XVIII. mendekoa da, eta garrantzi handia izan zuen Bergaran eta Tolosan. Uniformeen ekoizpena eskualdeko industrializazioarekin batera garatu zen, XIX. mendean. XIX. mendearen amaieran eta XX.aren hasieran, hainbat ehun-lantegi ezarri ziren Gipuzkoan. Eta uniformeen eskaria handitu egin zen, tokiko industrien eta indar armatuen hazkundearekin. “Bergarako urdina” –erakusketa honen diseinuan erabili dena– eskualdeko lan-jantzietarako kolore estandarra bihurtu zen. Kolore hori Bergarako ehun-lantegietan sortu zen; lantegi horiek ezagunak egin ziren urdinez tindatutako kotoizko oihalak ekoizteagatik. Urdinaren tonu berezia ezaguna egin zen oso iraunkorra zelako eta kolorea ez zuelako erraz galtzen. XX. mendearen lehen erdian, uniformeen eta laneko jantzien ekoizpena nabarmen hedatu zen. Bergarako, Tolosako eta beste herri batzuetako lantegiak lan-jantzien eta industriako uniformeen ekoizpenean espezializatu ziren. Uniformeen fabrikazioak, “Bergarako urdineko” lan-jantzi ikonikoenak barne, arrasto esanguratsua utzi zuen Gipuzkoako gizartearen eta industriaren historian. Industria horretan emakumeen zeregina funtsezkoa izan zen, eta tokiko ekonomiari ez ezik, eskualdearen kultur nortasunari ere egin zioten ekarpena.

Lan-eremuan sexuaren araberako uniformeak erabiltzea gai konplexua da, eta genero-rolek gizartean eta lantokietan izan duten bilakaera islatzen du. Lantokietan, nagusiki gizonentzat diseinatutako uniformeak erabiltzea desabantaila nabarmena izan zen emakume langileentzat. Industrializazioaren hasieran (XIX. mendea - XX.aren hasiera), lantegietako uniformeak batez ere gizonentzat diseinatuta zeuden, eta emakumeek askotan uniforme horiek egokitu edo beren arropa erabili behar izaten zuten. XX. mendearen erdialdean, emakumeentzako uniforme espezifiko batzuk erabiltzen hasi ziren zenbait sektoretan, esate baterako, erizaintzan edo bulegoetan. Lantegietan, ordea, uniformeek gizonezkoenak izaten jarraitzen zuten gehienbat. XX. mendearen amaierara eta XXI.aren hasierara arte itxaron behar dugu gorputz desberdinetara egokitutako uniformeen beharrari buruzko kontzientzia handitu zela ikusteko; urte horietan, eta pausoz pauso, sektore gehiagotan hasi ziren erabiltzen berariaz emakumeentzako diseinatutako uniformeak. Gizonezkoentzako uniformeak emakumeek erabiltzeak desabantaila asko zituen. Ongi doitu gabeko uniformeak makinerian kateatu zitezkeen eta arriskuen istripua handitu. Eta tamaina desegokiak mugimenduak zaildu zitzakeen eta segurtasuna arriskuan jarri. Gizonezkoen gorputzetarako diseinatutako uniformeak ez zetozen bat emakumeen formekin, eta horrek deserosotasuna ekar zezakeen eta lan-jarduna zaildu. Era berean, ongi doitu gabeko uniformeek epe luzera osasun-arazoak sor zitzaketen, bizkarreko mina edo jarrera-arazoak, esate baterako. Poltsikoak eta beste elementu funtzional batzuk askotan gaizki kokatuta zeuden emakumeen gorputzarentzat. Azkenik, gizonentzako uniformeak erabiltzeak indartu egiten zuen lan batzuk “gizonentzat” zirelako ideia, eta eragin negatiboa izan zezakeen emakumeek lanerako zituzten gaitasunen hautematean. Gainera, zailagoa egiten zuen emakumeak beren lanbide-zereginetan guztiz integratuta sentitzea. Kasu batzuetan, uniformeek ez zituzten kontuan hartzen emakumeen higiene-premia espezifikoak. Uniforme inklusiboagoak eta bi sexuen beharrak kontuan hartuta diseinatuak erabiltzen hastea mailaz mailako aldaketa izan da, eta sektore askotan, prozesua oraindik ere ez da bukatu. Aldaketa horrek, emakumeen lan-baldintzak hobetzeaz gain, lantokiko aniztasunaren aitorpen zabalagoa ere islatzen du.