Makina

Alfa josteko makinen fabrikak, Eibarren (Gipuzkoa), historia aberatsa eta esanguratsua du euskal industrian, eta haren garapenean garrantzi handia izan zuten emakumeek. Eibarko armaginen talde batek sortu zuen Alfa 1920an, eta Lehen Mundu Gerraren ondoren armagintzaren sektoreak izan zuen krisia ikusita, ekoizpena dibertsifikatzea erabaki zuten.

Enpresa josteko makinak fabrikatzen hasi zen, Alemaniako modeloak eredu hartuta. 1950eko hamarkadan, Alfa Eibarko enpresa handiena bihurtu zuen, guztira 1.000 langiletik gora zituen. Fabrikak josteko 50.000 makina inguru ekoizten zituen urtean. Alfak bere ekoizpena beste produktu batzuetara ere zabaldu zuen, hala nola bizikletetara, motozikletetara eta etxetresna elektrikoetara.

Emakumeek berebiziko garrantzia izan zuten Alfa lantegian. Emakume askok egiten zuten lan fabrikan, batez ere muntaketa eta kalitate kontroleko sailetan. Alfak ikastunen eskola bat sortu zuen eta bertan prestakuntza eskaintzen zitzaien bai gizonei eta bai emakumeei, hainbat espezialitate teknikotan. Alfako emakumeek garai hartako beste industria batzuetakoek baino lan-baldintza hobeak zituzten. Adibidez, hiru hilabeteko amatasun-baja hartzeko eskubidea zuten, soldata osoa kobratuta. Era berean, emakume batzuk ardura postuak betetzera iritsi ziren fabrikan, baina gizonak baino neurri txikiagoan. Alfan egindako lanari esker, Eibar eta inguruko emakume askok nolabaiteko independentzia ekonomikoa lortu zuten, eta familiaren ekonomiari ekarpen esanguratsua egin zioten. Jatorrizko fabrika 1985ean itxi zen finantza-arazoen ondorioz, baina Alfaren legatua eta Gipuzkoako emakume langileen bizitzan izan zuen eragina oraindik ere bizirik dago. Alfaren historia atal garrantzitsua da eskualdearen industrializazioan eta Euskal Herriko emakumeen lan-eskubideen aurrerapenean.

Etxeko ekoizpen-makinek eta telelanak eragin nabarmena izan dute lan-bizitzan, bereziki emakumeentzat. Bilakaera horrek aldatu egin du etxearen eta lantokiaren arteko harremana denboran zehar. Etxeko ekoizpen-makinen adibide dira josteko makinak ere; XIX. mendearen erdialdetik etxeko ehungintzan iraultza eragin zuten eta emakume askori etxetik bertatik diru-sarrerak eskuratzeko aukera eman zieten, josteko eta arropa konpontzeko lanak eginez. Era berean, etxeko ehungailuek, josteko makinak baino gutxiago baziren ere, ehunak eskala txikian ekoizteko aukera ematen zuten, eta bereziki garrantzitsuak izan ziren landa-eremuetan eta artisau-industrietan. Puntuzko makinek etxean puntuzko jantziak egitea erraztu zuten, eta emakume askok familiak kontsumitzeko eta tokian edo enkarguz saltzeko arropak sortzeko erabili zituzten. Aldi berean, 1980ko hamarkadaz geroztik, ordenagailu pertsonalei esker etxetik hainbat lan egin ahal izan dira, besteak beste, testuak prozesatzea, diseinu grafikoa eta programazioa. Ordenagailu pertsonal horiek funtsezkoak izan dira telelan modernoa hedatzeko. Telelanaren kontzeptua 1970eko hamarkadan sortu zen, petrolioaren krisiari erantzuteko. Jack Nillesek “telecommuting” terminoa sortu zuen 1973an, “langileari lana etxera eramatea” proposatu zuenean, joan-etorriak murrizteko. 1980ko eta 1990eko hamarkadetan, telelana garrantzia hartzen joan zen, komunikazioaren teknologiak hobetu ahala. Hasieran, zeregin espezifikoetara mugatzen zen, esate baterako, datuak sartzera edo bezeroari arreta ematera. Baina Internetek eta gailu mugikorrek telelanaren aukerak izugarri handitu zituzten XXI. mendean, eta horrek lan-malgutasun handiagoa eta lana eta familia bateratzeko aukerak ekarri zituen. Telelanak lan-aukerak eskaini dizkie landa-eremuetan bizi diren emakumeei edo zaintza-ardurak dituztenei ere. Baina erronka handiak ere planteatu ditu, horien artean, etxeko lanaren eta lan profesionalaren zama bikoitza. COVID-19aren pandemiak izugarri azkartu zuen telelana maila globalean, eta agerian utzi zituen bai haren onurak (malgutasuna, joan-etorrietan denbora aurreztea) eta bai erronkak (isolamendua, lan-bizitza eta bizitza pertsonala bereizteko zailtasuna). Etxeko ekoizpen-makinen erabilerak eta telelanak independentzia ekonomikorako eta lan-malgutasunerako aukerak eskaini dizkiete emakume askori. Hala ere, lanaren eta bizitzaren arteko orekari dagokionez erronkak jarri dizkigu, eta etxeko eta laneko espazioak berriz definitu behar izan dira. Egoera horiek eragin handiagoa dute emakumeengan, gizarte-, ekonomia- eta kultura-faktoreen ondorioz. Lanaldi luzeak ekartzen dituzte, egunean 16-18 ordura arte luza daitezkeenak, soldata oso txikiak, sarritan legezko gutxienekoaren azpitikoak, eta lan-baldintza txarrak, esklabotza garaikidea, nolabait.