Fabrika

El León fabrikak, Cervezas El León izenez ere ezaguna zenak, historia aberatsa du Gipuzkoan, XIX. mendearen amaieratik hasita. Enpresa 1965ean sortu zuten ofizialki Juan eta Teodoro Kutz anaiek, baina 1870eraino egin behar dugu atzera, haren sustraietara. 1870. urtean, Benito Kutzek Strassburgo garagardotegia ireki zuen Donostiako Ategorrieta auzoan, garagardoa eta izotza egiteko. Hil ondoren, bere alargun Franciscak –historiak aipatu ere egiten ez duenak– zuzendu zuen enpresa, 1913ra arte. Urte horretan, Juan eta Teodoro semeek hartu zuten enpresaren ardura. 1965ean, Kutz anaiek sozietate anonimo gisa formalizatu zuten enpresa, eta Antiguako Benta Berri auzora eraman zuten fabrika. Egiten zuten garagardo ospetsuena Keler 18a zen, alemaniar estilokoa eta hartzidura txikikoa. 1980ko hamarkadan, enpresak bere jarduera hedatzea erabaki zuen eta Aranora (Nafarroa) mugitu ziren, 1982an. Lantegi handi bat eraiki zuten han, makineria modernoaz hornitua, ur-iturburu batetik hurbil. 1986an, Cruzcampo taldeak xurgatu zuen marka ,eta Aranoko ekoizpena bertan behera utzi zuen. Ondoren, Heineken Españak eskuratu zuen Cruzcampo eta, horrekin batera, baita Keler ere. Azkenik, Keler marka Kataluniako Damm taldeari saldu zioten, eta gaur egun Prat de Llobregateko (Bartzelona) lantegietan ekoizten da. El León fabrikaren historiak Gipuzkoako garagardo-industriaren bilakaera islatzen du, familia-jatorritik enpresa-talde handietan integratu arte. Emakumeek fabrika horretan izan zuten zeregin espezifikoari buruzko informazio zehatzik ez dagoen arren, eskualdeko industriaren garapenari egin zioten ekarpena esanguratsua izan zen, zalantzarik gabe.

Eibarko armagintzaren historia erabakigarria da Gipuzkoako industriaren garapenean, eta emakumeek zeregin garrantzitsua izan zuten industria horretan ere. Eibarko armagintza-tradizioa XIV. mendean hasi zen, baina XIX. mendean industrializatu zen. 1908an, Eibarko Armagintza Eskola sortu zen, langile espezializatuak prestatzeko erabakigarria. XX. mendearen hasieran, Eibar armak ekoizteko gune garrantzitsu bihurtu zen. Lehen Mundu Gerrak eskaria bultzatu zuen eta industriaren hazkunde nabarmena ekarri zuen. Hasieran, emakumeek akabera- eta muntaketa-lanak egiten zituzten batez ere, baina denborarekin, ekoizpeneko arlo gehiagotan sartu ziren. Emakume asko armak leundu eta grabatzen espezializatu ziren, baita kalitatea ikuskatzen eta produktu bukatua paketeetan jartzen ere. Emakumeek gizonek baino soldata txikiagoak jasotzen zituzten askotan, eta lana eta familia-erantzukizunak bateratzeko erronkei aurre egin behar izaten zieten. Hasieran horretarako aukerarik izan ez bazuten ere, denborarekin emakume batzuek prestakuntza teknikoa jaso zuten. Espainiako Gerra Zibilean eta Bigarren Mundu Gerran, emakumeen parte-hartzea handitu egin zen, gizonen eskulanaren eskasiagatik. Nolanahi ere, Gerra Zibilaren ondoren, arma-fabrika asko beste jarduera batzuetan hasi ziren, esate baterako, josteko makinak eta bizikletak egiten. Trantsizio horrek emakumeen zereginei ere eragin zien, eta ekoizpen-lerro berrietara egokitu ziren. XX. mendearen bigarren erdian, Eibarko armagintzak gainbehera izan zuen. Hala ere, industria horretan emakume langileek egindako lanak aztarna garrantzitsua utzi du eskualdeko historia sozialean eta ekonomikoan.