Expertise

Erdi Aroan, emakumeen portaera eta etxeko ingurunea arautzeko hainbat tratatu eta eskuliburu sortu ziren. “Le Ménagier de Paris” (XIV. mendea) eskuliburu frantsesak, adibidez, etxeko kudeaketari, sukaldaritzari eta portaera moralari buruzko prestakuntza eskaintzen zien emakumeei. “The Book of the Knight of the Tower” (XIV. mendea) lanak, Geoffory de La Tour Landryk idatziak, portaera egokien inguruko aholkuak ematen zizkien emakume nobleei. Eta “How the Good Wife Taught Her Daughter” (XV. mendea) poema didaktiko ingelesa zen, neska gazteei etxeko bertuteak eta bertute moralak irakasten zizkiena. Testu horiek otzan izatea, kastitatea eta etxeko lanetarako trebetasunak nabarmentzen zituzten ideal femenino gisa.

Frankismoaren garaian, emakumeak balio tradizionaletan eta etxekoandre gisa zuten rolean doktrinatzeko hainbat eskuliburu argitaratu ziren. Aipagarrienetako bat Sekzio Femeninoaren “Economía doméstica para Bachillerato y Magisterio” (1968) lana zen, emakumeen hezkuntza derrigorrezkoa; emakume gazteei emazte eta ama onak nola izan erakusten zien, senarrarekiko mendekotasuna nabarmenduz. Horrekin batera, aipatzekoa da “Guía de la buena esposa” (1953); hainbat aholku ematen zizkien emakumeei, esate baterako, “Afaria beti prest eduki” edo “Izan senarrak beti amestu zuen emaztea”. Era berean, Sekzio Femeninoaren “Formación Familiar y Social” (1949) testuliburua eskoletan erabiltzen zen neskak erregimenaren balioetan doktrinatzeko, eta emakumeak ama eta emazte gisa zuen zeregina nabarmentzen zuen. Azkenik, Pilar Comínen “La perfecta ama de casa” (1950) lanak etxearen kudeaketari eta familiaren zaintzari buruzko aholku praktikoak eskaintzen zituen, eta emakumearen lekua etxean zegoela azpimarratzen zuen.

Ikuspegi mugatu eta mugatzaile horren aurrez aurre, emakumeek zertarako gai diren erakutsi izan dute beti. Industria Iraultzan zehar, emakumeak funtsezkoak izan ziren irute- eta ehun-lantegietan, Bergaran, esate baterako. Eta Donostiako Sucharden, besteak beste, emakumeek garrantzi handiko zereginak izan zituzten, ekoizpenean eta kalitate-kontrolean. Eibarren, emakumeek armen ekoizpenean parte hartu zuten, eta, ondoren, josteko makinen fabrikazioan. Era berean, zeregin politiko garrantzitsua izan zuten, adibidez, 1976ko Telettrako greban. Protesta horretan, emakumeek sektorean zuten presentzia eta aktibismoa ikusi ahal izan zen. Gainera, aitzindariak izan ziren telefono-operadore gisa, XX. mendearen hasieratik.

Gaur egungo “tradwife” mugimenduak (emazte tradizionala) etxeko ideal tradizionaletara itzultzea proposatzen du. 2010eko hamarkadan sortu zen, feminismo modernoaren aurkako erreakzio gisa, eta emakumeak soilik etxean eta familian aritzea sustatzen du, senarren mende. Plataforma sozialak erabiltzen ditu mezuak zabaltzeko, 1950eko hamarkadako etxeko bizitzaren bertsio nostalgikoa idealizatuz. Baina kritikatua da balio patriarkalak sustatzen dituelako eta emakumeen eskubideetan egindako aurrerapausoak ukatzen dituelako. Mugimendu hori ez dator bat historian zehar emakumeek industrian izan duten parte-hartzearekin eta lan-eskubideen alde egin duten borrokarekin. Rol tradizionalen eta emakumeen laneko parte-hartzearen arteko tentsioak generoari, lanari eta familiari buruzko gizarte-eztabaida zabalagoak islatzen ditu, gaur egun ere.